حفاظت آثار تاریخی ساخته شده از چوب های پهن برگ در فضای باز در برابر تغییرات ساختاری ناشی از هوازدگی فتوشیمیایی

چوب ماده¬ای طبیعی و آلی است که به دلیل سهولت دسترسی به آن، از دیرباز توسط بشر مورد استفاده قرار گرفته و به همین دلیل طیف گسترده¬ای از آثار تاریخی و فرهنگی از این ماده ساخته شده¬اند. بسیاری از آثار چوبی در فضای باز قرار دارند و هوازدگی از مهم¬ترین عوامل تخریب آنها به شمار می¬رود. تخریب فتوشیمیایی چوب در فرایند هوازدگی نقشی اساسی ایفا می¬کند. در این راستا، با توجه به اجزای مادی تشکیل دهنده و اصول مورد توجه در حفاظت آثار تاریخی، حفاظت آثار چوبی در فضای باز، جهت ارائه راهکار مناسب حفاظتی، مورد مطالعه قرار گرفت. این پژوهش با استفاده از مطالعه کتابخانه¬ای، بررسی¬های میدانی و مطالعات آزمایشگاهی به همراه تجزیه و تحلیل کمی در چهار فاز صورت گرفت. پس از مطالعات مقدماتی، ویژگی¬های نمونه¬های تاریخی و تخریب ناشی از هوازدگی در آنها در نمونه¬های مربوط به آسیاب ناژوان، خانه وفادار، خانه سوکیاس و مسجد جامع عتیق در اصفهان، کاخ شهرستانک و قلعه دزدبند در کرج، مسجد سفید در مراغه و مساجد اسماعیل آباد و مهرآباد در بناب در فاز اول مورد بررسی قرار گرفتند. در فاز دوم، تیمارهای قابل اجرا در چوب ارزیابی شدند و در فاز سوم نتایج حاصل از آنها در نمونه¬های تاریخی آزمایش گردیدند تا تحلیل نتایج و ارائه راهکار مناسب حفاظتی در برابر هوازدگی در فاز چهارم میسر شود. گونه چوب به کار رفته در نمونه¬های تاریخی صنوبر شناسایی شد. تاثیر هوازدگی در آنها به صورت تخریب لیگنین و سپس سلولز مشخص گردید. نمونه¬سازی¬ها با استفاده از چوب کبوده (populus alba l.) انجام گرفت. تاثیرات تیمارهای آغشتگی کروم¬تری¬اکسید (5% در آب)، روغن بزرک (خالص)، بوراکس (5% در آب)، دی متیل سیلیکون (خالص)، نانوذرات دی¬اکسید تیتانیوم آناتاز، روتایل و مخلوط (جداگانه به صورت 1% در ایزوپروپانول)، نانوذرات اکسید روی (1% در ایزوپروپانول)، دی¬اتانول¬آمین (10% در اتانول)، بنزوتری¬آزول (2% در آب)، بیس [2- هیدروکسی 5- ترت اکتیل 3- (بنزوتری¬آزول) فنیل] متان به عنوان جاذب فرابنفش (2% در تولوئن)، بیس (1، 2، 2، 6، 6- پنتامتیل 4- پیپریدینیل) سباکات به عنوان آمین ممانعت شده (2% در تولوئن)، تتراکیس [متیلن 3- (3 ، 5- دی ترت بوتیل- 4- هیدروکسی فنیل) پروپیونات] متان به عنوان آنتی اکسیدان¬ فنولیک (1% در تولوئن) و تریس (2، 4- دی ترت بوتیل فنیل) فسفیت به عنوان آنتی اکسیدان فسفیتی (1% در تولوئن) در چوب، و کارایی آنها در برابر هوازدگی ارزیابی گردید. بررسی¬ها از طریق سنجش جذب ناخالص و خالص تیمار، رطوبت تعادل چوب (2895 isiri)، چگالی (3042 isiri)، جذب آب (809 isiri)، مواد استخراجی (tappi t207-om88 و tappi t204-om88)، آبشویی (bs en 84:1997)، واکشیدگی (2896 isiri)، همکشیدگی (2898 isiri)، ph متری (روش sithole)، هوازدگی مصنوعی (astm 2565-99) و کاهش جرم ناشی از آن، رنگ¬سنجی، طیف-سنجی مادون قرمز و ارزیابی با میکروسکوپ الکترونی روبشی انجام گرفت. نتایج فاز دوم گویای قابلیت کاربرد تیمارهای نانوذرات دی¬اکسید¬تیتانیوم آناتاز، آمین ممانعت شده، دی¬اتانول¬آمین و آنتی¬اکسیدان¬ها در برابر هوازدگی بود. ارزیابی در نمونه¬های تاریخی نیز نشان داد که تیمار آنتی¬اکسیدان فسفیتی از تخریب ناشی از هوازدگی جلوگیری می¬کند. می¬توان از تیمارهای آمین ممانعت شده و دی¬اتانول¬آمین نیز جهت حفاظت چوب در برابر هوازدگی استفاده نمود.